H ραγδαία εξέλιξη της πόλης της Κατερίνης, από ένα μικρό και άσημο χωριό της τελευταίας περιόδου της τουρκοκρατίας, σε ένα δυναμικά εξελισσόμενο και διαρκώς αναπτυσσόμενο αστικό κέντρο της σημερινής Ελλάδας, δηλ. η αστικοποίησή της αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα στον ελληνικό χώρο κατά τον 20° αιώνα. Οι μεταβολές που καταγράφονται είναι ενδιαφέρουσες και σημαντικές, καθώς σηματοδοτούν το πέρασμα της πόλης από την ιστορική φάση της προβιομηχανικής εσωστρέφειας προς μια διευρυμένη και ανοιχτή σύγχρονη πόλη. Ραγδαίες ανακατατάξεις επήλθαν στην Κατερίνη κατά το τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αι., μεταβολές κυριαρχίας, ανθρώπινου δυναμικού, τεχνολογικών δυνατοτήτων, πολιτικών και κοινωνικών επιλογών, που παράλληλα πλαισιώνονται από ταυτόχρονες αλλαγές στον ευρύτερο εθνικό χώρο
Η πόλη της Κατερίνης προσφέρεται στην ιστορική έρευνα ως πεδίο για τη μελέτη του βαθμού εκσυγχρονισμού κατά τη διαδικασία του περάσματος από την τουρκοκρατία στην αστικοποίηση. Η διερεύνηση αυτή είναι βέβαια συχνά συναρπαστική, καθώς πρόκειται για μια περίοδο- μεταίχμιο αλλά βυθισμένη στο σκοτάδι και αρκετά δυσπρόσιτη από πλευράς πηγών. Συνάμα είναι και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, τόσο για τις συγκρίσεις που μπορούν να γίνουν με τις αντίστοιχες διεργασίες που παρατηρούνται στις άλλες ελλαδικές πόλεις της ίδιας περιόδου, όσο και για τη διερεύνηση της ίδιας της έννοιας του εκσυγχρονισμού και της αστικοποίησης ενός πολίσματος και του ευρύτερου επαρχιακού χώρου, εν προκειμένω της Πιερίας.
Στα χρονικά όρια 1870-1940, η Κατερίνη αναπτύσσεται ραγδαία. Η ανάπτυξή της οφείλεται σε δύο φυλετικές ομάδες, τους βλάχους και τους πρόσφυγες,
και είναι ορατή σε όλα τα επίπεδα, στο οικονομικό, το δημογραφικό, το πολιτισμικό, το διοικητικό, το κοινωνικό και το πνευματικό.
και είναι ορατή σε όλα τα επίπεδα, στο οικονομικό, το δημογραφικό, το πολιτισμικό, το διοικητικό, το κοινωνικό και το πνευματικό.
Κατά την περίοδο αυτή (1870-1940), σε επίπεδο εθνικής ιστορίας, σημειώνονται σημαντικά ιστορικά γεγονότα: Διανοίγονται νέοι εμπορικοί δρόμοι στα Βαλκάνια, η Εξαρχία και ο Εθνικισμός εξαίρονται, εφαρμόζεται νέα διοικητική αναδιάρθρωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1864), εκδηλώνεται η Επανάσταση στη Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία (1878), πραγματοποιείται η Προσάρτηση της Θεσσαλίας (1881) στο ελληνικό κράτος, ξεσπά ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908), οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-13) και η Μικρασιατική Καταστροφή (1922). Η περίοδος αυτή κλείνει με τη γερμανική Κατοχή (1940).
Σε επίπεδο τοπικής ιστορίας η περίοδος αυτή σημαδεύεται από ανάλογης σημασίας και εμβέλειας γεγονότα: Λειτουργεί ο λιμένας Αικατερίνης (1846), Καζάς Κατερίνης (από μουδερλίκι η Κατερίνη καθίσταται έδρα Καζά (1864), εκδηλώνεται η Επανάσταση του Ολύμπου (1878), η Κατερίνη καθίσταται έδρα τουρκικού στρατού και σημειώνεται η παρουσία μόνιμης τουρκικής αστυνομικής δύναμης. Η δεκαετία του 1870 αποτελεί την αρχή της περιόδου των εγκαταστάσεων, εμφανίζονται οι πρώτες εμπορικές δραστηριότητες (εμπορικά καταστήματα, λειτουργούν δέκα υδρόμυλοι, εννέα χάνια), έδρα επισκόπου (1902), απελευθέρωση (1912), σημειώνονται πληθυσμιακές ανακατατάξεις, προσφυγικές εγκαταστάσεις εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20ου αι. έχει συντελεστεί η εγκατάσταση και έχουν φανεί οι επιπτώσεις στο πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Η διαδικασία της αστικοποίησης γίνεται ορατή και από άλλα γεγονότα παρόμοιας σημασίας: Εγκαθίστανται οι ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες (1914), Επαρχία-Υποδιοίκηση της Γενικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης, Ειρηνοδικείο, Οικονομική Εφορεία, Συμβολαιογραφείο, Τηλεγραφείο-Ταχυδρομείο, Αστυνομική Υποδιεύθυνση, Δασαρχείο, Μορφωτικοί Σύλλογοι, εγκαταστάσεις προσφύγων (1922), ίδρυση συνεταιρισμού (1926), Αγροτικά-καπνοπαραγωγικά Συνέδρια, Ύδρευση (1927), ιδρύονται τράπεζες (Αθηνών, Θεσσαλίας), Εργοστάσιο Ηλεκτρισμού (1928), εκδίδεται η πρώτη τοπική εφημερίδα (1928), από κοινότητα καθίσταται Δήμος Κατερίνης (1929), κινηματογράφος (1933), από επισκοπή Μητρόπολη Κίτρους και Κατερίνης (1935), ιδρύεται η Ομοσπονδία Επαγγελματιών (1935), η Αγροτική Τράπεζα (1938), σημειώνονται εγκαταστάσεις Ελλήνων Ποντίων προσφύγων εκ Ρωσίας και το διοικητικό πέρασμα από την επαρχία Κατερίνης στο νομό Πιερίας.
Κομμάτια αυτής της ιστορίας μας θα ξεδιπλωθούν στο Α΄ Μαθητικό Συνέδριο Τοπικής Ιστορίας, που θα πραγματοποιηθεί στο Συνεδριακό Κέντρο του Δήμου Κατερίνης (ΕΚΑΒΗ), την Πέμπτη 29 Νοεμβρίου 2012 με ώρα έναρξης 8:30 π.μ.
